काठमाडौं- आधुनिक जीवनशैलीका कारण मधुमेह नेपालमा तीब्र रुपमा बढ्दै गएको छ। विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) को तथ्यांक अनुसार, हाल नेपालमा १० लाखभन्दा बढी मानिस मधुमेहबाट पीडित छन्। २०३० सम्म यो संख्या ५० प्रतिशतले बढ्ने अनुमान गरिएको छ।
स्वास्थ्य विशेषज्ञहरूले यसलाई ‘साइलेन्ट किलर’ को रूपमा चिनाउँदै समयमै रोकथामका उपाय अपनाउन आग्रह गरेका छन्।
मुख्यतः तीन प्रकारको मधुमेह पाइन्छ:
• टाइप-१ : बाल्यकालदेखि नै देखा पर्ने यस प्रकारमा शरीरले इन्सुलिन नै उत्पादन गर्दैन।
• टाइप-२ : जीवनशैली सम्बन्धी कारणले हुने यो प्रकार ९०% मामलामा देखिन्छ।
• गर्भावस्था मधुमेह : गर्भावस्थाको समयमा मात्र देखा पर्ने अस्थायी अवस्था।
प्रमुख जोखिम कारकहरू :
• शारीरिक निष्क्रियता (दिनको ८ घण्टा भन्दा बढी बस्ने बानी)
• प्रशोधित खानेकुरा (फास्ट फूड, मिठाई, कोल्ड ड्रिंक)
• धूम्रपान र मदिरा सेवन
रोकथामका उपाय
नेपाल डायबिटिज एसोसिएसनका अध्यक्ष डा. सञ्जय थापा मधुमेह रोक्न तीन प्रमुख उपाय अपनाउन सुझाव दिन्छन्।

१. सन्तुलित आहार : भातको सट्टा कोदो, फापर, ओट्स जस्ता साबुत अन्न खाने। दिनभरि ५ वटा फल र सब्जी (आँप, कागती, हरियो साग) सेवन गर्ने।

२. नियमित व्यायाम : दिनको ३० मिनेट हिँड्ने वा योग (सूर्य नमस्कार) गर्ने। सप्ताहमा कम्तीमा ५ दिन शारीरिक सक्रियता बढाउने।

३. नियमित जाँच : ३५ वर्ष पछि वार्षिक ब्लड शुगर जाँच गर्ने। पारिवारिक इतिहास भएमा डाक्टरको सल्लाह लिने।

मधुमेहका संकेतहरू
मधुमेहका प्रारम्भिक लक्षणहरूमा यस्ता हुन्छन् :
• “३ पी” को नियम : बारम्बार पिसाब लाग्ने, धेरै प्यास लाग्ने र अकारण वजन घट्ने।
• थकान, धेरै भोक लाग्ने र घाऊ निको हुन धेरै समय लिने।

सरकारी पहल
स्वास्थ्य मन्त्रालयले मधुमेह नियन्त्रणका लागि ‘राष्ट्रिय मधुमेह नियन्त्रण कार्यक्रम’ सुरु गरेको छ। यस अन्तर्गत : ५० जिल्लामा निशुल्क स्क्रिनिङ कार्यक्रम चलाइने।
• सामुदायिक स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा मधुमेह जाँचको सुविधा उपलब्ध गराइने।
निष्कर्ष
मधुमेह विश्वव्यापी समस्या बनेको छ। यसको रोकथाममा प्रत्येक नागरिकको सचेतनामात्र नभएर सरकार, स्वास्थ्य संस्था र स्थानीय सरोकारवालाहरूको समन्वय आवश्यक छ। स्वस्थ खानपान र नियमित व्यायामबाट नै हामी यसलाई नियन्त्रण गर्न सक्छौं।